Stevan Moljević: Homogena Srbija

Četnički plan Velike Srbije u Velikoj Jugoslaviji.

PROJEKAT STEVANA MOLJEVIĆA OD 30. JUNA 1941. O GRANICAMA, DRUŠTVENOM UREĐENJU I SPOLJNOJ POLITICI »VELIKE SRBIJE« U OBNOVLJENOJ JUGOSLAVIJI POSLE DRUGOG SVETSKOG RATA¹

^Sažetak

Homogena Srbija je memorandum velikosrpskoga i četničkog ideologa Stevana Moljevića objavljen 30. juna 1941. godine,  koji postaje progamsko načelo četničkog pokreta i kojim se zagovara stvaranje Velike Srbije i njeno etničko čišćenje od drugih naroda.

Za postizanje homogenosti Moljevićeve Srbije rabila su se sredstva etničkog čišćenja i genocida. U tom cilju Draža Mihailović je 20. studenog 1941. godine poslao posebnu instrukciju komandantima četničkih odreda Đorđiju Lašiću i Pavlu Đurišiću na čijim područjima (Crna Gora, BiH, Sandžak) se nalazio velik broj muslimana. U tom dokumentu, između ostalog, naglašavaju se i ovi zadaci četničkog pokreta:

• Stvoriti veliku Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju, etnički čistu u granicama Srbije-Crne-Gore-Bosne i Hercegovine-Srema-Banata i Bačke.
• Borba za uključenje u naš državni život i svih još neoslobođenih teritorija pod Italijanima i Nemcima (Trst-Gorica-Istra i Koruška) kao i Bugarske, severne Albanije sa Skadrom.
• Čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacionalnih elemenata.
• Stvoriti neposredne zajedničke granice između Srbije i Crne Gore, kao i Srbije i Slovenije, čišćenjem Sandžaka od muslimanskog življa, a Bosne od muslimanskog i katoličkog življa...

U knjizi Z. Dizdara i M. Sobolevskog objavljeno je 209 dokumenta o zločinima četnika u Drugom svjetskom ratu. Autori su opise podijelili na masovne pokolje, silovanja, spaljivanje živih ljudi, odsijecanja glava, nabijanje na kolac, masakriranje ranjenika i obredna smaknuća katoličkih svećenika.

U kontekstu četničkog genocid spominje se govor jednog od glavnih četničkih vođa Milana Šantića u Trebinju u srpnju 1942: "Srpske zemlje moraju biti očišćene od katolika i muslimana. U njima će živjeti samo Srbi. Čišćenje će se sprovesti temeljito. Sve ćemo ih potisnuti i uništiti bez izuzetka i bez sažaljenja. To će biti polazna osnova našeg oslobođenja."

HOMOGENA SRBIJA²

Iskušenja srpskog naroda u ovome ratu, izazvana gubitkom države i slobode, dovela su ga do nepokolebljivog uverenja:

1) da snagu države ne čini ni prostranstvo njene teritorije, ni broj njenog žiteljstva, pa ni bogatstvo zemlje, koliko nezavisnost pogleda, smisao i ljubav za državu, njenu slobodu i nezavisnost, unutrašnja sloga i duhovna povezanost naroda u času spoljne opasnosti, te spremnost njegova da za državu i njenu slobodu žrtvuje sve što ima pa i sebe sama;

2) da on tu istovetnost pogleda na državu, smisao i ljubav za državu i njenu nezavisnost može opet postići samo ako bude okupljen u homogenoj Srbiji. Primere su mu za to dale Srbija i Crna Gora u prošlim ratovima i Grčka u sadanjem ratu.

Stoga se Srbima nameće danas prva i osnovna dužnost:

da stvore i organizuju homogenu Srbiju koja ima da obuhvati celo etničko područje na kome Srbi žive, i da joj osiguraju potrebne strateške i saobraćajne linije i čvorove, te privredna područja kako bi joj bio omogućen i obezbeđen slobodan privredni, politički i kulturni život i razvitak za sva vremena.

Te strateške i saobraćajne linije i čvorovi, potrebni za sigurnost, život i opstanak Srbije, iako gdegde danas ne bi imali srpsku većinu, imaju da posluže Srbiji i srpskom narodu da se ne bi više ponavljala teška stradanja koja Srbima nanose njihovi susedi čim se pruži prilika.

Preseljavanje i izmena žiteljstva, naročito Hrvata sa srpskog i Srba sa hrvatskog područja, jedini je put da se izvrši razgraničenje i stvore bolji odnosi između njih, a time otkloni mogućnost da se ponove strašni zločini koji su se dešavali i u prošlom ratu, a naročito u ovom sadanjem, na svemu području na kome su Srbi i Hrvati bili izmešani, i gde su Hrvati i Muslimani s planom išli za istrebljenje Srba.³

I GRANICE

Osnovna greška u našem državnom uređenju bila je što 1918. g. nisu bile udarene granice Srbije. Ta se greška mora ispraviti, danas ili nikad. Te se granice danas moraju udariti, i one moraju da uhvate celo etničko područje na kome Srbi žive sa slobodnim izlazima na more za sve srpske oblasti koje su na domak mora.

1) Na istoku i jugoistoku (Srbija i Južna Srbija⁴) srpske su granice obeležene ishodom ratova za oslobođenje, i njih valja samo pojačati Vidinom i Ćustendilom.

2) Na jugu (Crna Gora i Hercegovina) valja da u Jugozapadnu srpsku oblast uđu pored teritorije Zetske banovine:⁵

a) sva istočna Hercegovina sa železničkom prugom od Konjica pa do Ploča, uključivo sa pojasom koji bi tu prugu za-štićavao, tako da bi u nju ušao srez konjički ceo; od mostarskog sreza opštine: Mostar grad, Bijelo Polje, Blagaj i Žitomislići; srez stolački ceo; a od metkovićkog sreza Ploče⁶ i sve područje južno od Ploče; te Dubrovnik kome bi se imao dati poseban status.

b) severni deo Albanije, ukoliko Albanija ne bi dobila autonomiju,

3) Na zapadu valja da u Zapadnu srpsku oblast uđu, pored Vrbaske banovine, Severna Dalmacija, srpski deo Like, Korduna, Banije i deo Slavonije, tako da toj oblasti pripadnu lička želj. pruga od Plaškog do Šibenika i severna želj. pruga od Okučana preko Sunje do Kostajnice. U tu bi oblast ušao na jednoj strani srez bugojanski osim Gor. Vakuf, a od sreza lije vanjskog opštine: Lijevno⁷ i Donje Polje, a na drugoj strani od sreza šibeničkog opštine: Šibenik i Skradin; od kninskog sreza: opština Knin i srpski deo opštine Drniš sa svom teritorijom preko koje prelazi želj. pruga Knin — Šibenik, te eventualno srpskim delom opštine Vrlika u sinjskom srezu; srez benkovački ceo; srez biogradski ceo; srez Preko ceo; tako da granica Zapadne srpske oblasti ide Velebitskim Kanalom i obuhvata Zadar sa svim otocima pred njim, od sreza gospićkog opštine: Gospić, Lički Osik i Medak; od sreza perušićkog istočni deo, preko koga prelazi želj. pruga; od sreza otočačkog opštine: Dabar, Škare i Vrhovine; od sreza ogulinskog opštine: Drež-nica, Gomirje, Gor. Dubrava i Plaški; srez vojnički osim opštine Barilović; srez Vrginmost ceo; srez glinski osim opština Bučice i Stankovac; od sreza petrinjskog opštine: Blinja, Gra-dusa, Jabukovac i Sunja; srez kostajnički osim opštine Bobovac; od sreza Novske opštine: Jasenovac i Vanjska Novska, ali ove opštine valja porušiti tako da želj. pruga ostane na teritoriji ovih dveju opština; srez okučanski ceo; srez pakrački osim opština: Antunovac, Gaj i Poljana; od sreza požeškog opština Velić Selo; srez Daruvar, Grubišno Polje i Slatina; zatim bosanski srezovi Derventa i Gradačac. Razume se da u ovu oblast ulaze i svi drugi srezovi unutar navedenih granica.

Za ovu zapadnu srpsku oblast, koja bi imala 46 srezova sa blizu milion i po duša, na kojoj je celo preduzeće Šipada,⁸. i veliki gvozdeni rudnik Ljubija, i preko koje prelazi Jadranska pruga Valjevo — Banja Luka — Šibenik, valjalo bi obezbediti Zadar s okolinom i otoke koji su pred njim radi zaštite njenog izlaska na more.

4) Severnoj srpskoj oblasti valja dati, uz teritoriju Dunavske banovine, oduzete joj srpske srezove Vukovar, Šid i Ilok, i od vinkovačkog sreza opštine: Vinkovci, Laže, Mirkovci i Novi Jankovci; srez i grad Osijek ceo;

Ovoj oblasti valja obezbediti Baranju s Pečujom i istočni Banat s Temišvarom i Rešicama.

5) Središnoj srpskoj oblasti — Drinskoj banovini — imaju se povratiti oduzeti joj bosanski srezovi: Brčko, Travnik i Fojnica.

Dalmacija, koja bi obuhvatala Jadransku obalu od Ploča pa do ispod Šibenika, te od bos. herc. srezova: Prozor, Ljubuški, Duvno; zapadne delove mostarskog i livanjskog sreza, te delove kninskog i šibeničkog sreza na severu, ima da uđe u sastav Srbije i da dobije zaseban autonoman položaj. Rimokatolička crkva u Dalmaciji biće priznata i od države pomagana, ali rad crkve i rimokatoličkog sveštenstva u narodu mora biti na korist države i pod njenom kontrolom.

II ODNOS PREMA OSTALIM JUGOSLOVENSKIM I BALKANSKIM

DRŽAVAMA

Srbija ima da, verna svojoj prošlosti i svojoj misiji na Balkanu, bude i u budućnosti nosilac jugoslovenske misli, te prvi pobornik balkanske solidarnosti i Gledstonova principa »Balkan balkanskim narodima«. Vreme traži okupljanje manjih država u veće jedinice, saveze i blokove, a od Srba će to tražiti i njihovi prijatelji. Srbi će se tim traženjima rado odazvati, jer je to u duhu njihove istoriske misli na Balkanu. Srbi su tim putem pošli već onda kad su stvarali Jugoslaviju, i oni s toga puta neće natrag. Samo, kako je prvi korak na tome putu bio pogrešno učinjen u tome što su oni sve dali i u Jugoslaviju odmah utopili i Srbiju i Crnu Goru i srpstvo, dok su ostali — Hrvati i Slovenci i muslimani — pošli protivnim putem — da od Jugoslavije sve uzmu, a ništa da ne daju, to se sad ta greška mora ispraviti, a ispraviće se samo ako Srbi odmah pri vaskrsu Jugoslavije, već u prvom času, i bez ičijeg pitanja, stvore homogenu Srbiju u granicama kako su napred označene, pa tek onda sa te osnovice, kao svršenog čina, pristupe uređenju svih ostalih pitanja i sa Hrvatima i Slovencima.

Jugoslavija bi, prema tome, imala biti urađena na federativnoj osnovi sa tri federalne jedinice: srpskom, hrvatskom i slovenačkom (Srbija, Hrvatska i Slovenija). I tek kad se to stanje sredi, kad se svi srpski krajevi povežu u jednu homogenu Srbiju i kad se sažive, onda bi se moglo pomišljati na uže zbli-ženje s Bugarima. Dotle bi se moglo s njima sarađivati na kulturnom i ekonomskom približavanju (prvo putem štampe, knjige, crkve, i društvenog upoznavanja, a drugo carinskom unijom).

Srbi, koji su se pre blizu pet vekova jedini na Balkanu ozbiljno oprli najezdi Osmanlija sa istoka na zapad,

Srbi, koji su u borbi sa turskom imperij om istrajali i prvi digli ustanak protiv Turaka,

Srbi, koji su se prvi na Balkanu oprli najezdi Germana sa zapada prema istoku, dobili su time pravo na vodstvo na Balkanu, i oni se toga vodstva neće i ne mogu odreći ni zbog sebe ni zbog Balkana i njegove sudbine. Oni svoju istorisku misiju moraju ispuniti, a moćiće to učiniti samo ako budu okupljeni u homogenoj Srbiji i okviru Jugoslavije koju će zadahnuti svojim duhom i dati joj svoj pečat. Srbi moraju imati hegemoniju na Balkanu, a da imaju hegemoniju na Balkanu, moraju prethodno imati hegemoniju u Jugoslaviji. Samo ta hegemonija mora da bude u veličini duha, u širini pogleda i daljini vidika, u smelosti političke misli, u odlučnosti političke akcije, za što su Srbi do danas dali dovoljno primera i dokaza u svim odlučnim časovima svoje prošlosti. I kao što je sadašnjost samo krajnja tačka prošlosti, i budućnost valja da im bude produžena linija prošlosti.

III DRUŠTVENO UREĐENJE

Društveno uređenje u Jugoslaviji, zasnovano na neograničenom liberalizmu, bilo je u nesređenim poratnim vremenima zloupotrebljavano i iskorišćavano na štetu slabijih od strane jačih i od strane pojedinaca na štetu zajednice. To je remetilo potrebnu ravnotežu u privrednom životu, a vodilo rasulu nacionalnog i društvenog morala i javnog života, u Srbiji⁹ rad ima da bude osnov, cilj i smisao života svakog čoveka te da bude pravedno nagrađen prema kvalitetu i kvantitetu; kapital ima da bude sredstvo kojim će srpski narod da ostvaruje svoju istorisku misiju na polju narodne odbrane, narodne privrede i narodne kulture, te obezbedi svoj narodni opstanak, ali nosilac kapitala i kapitalizma ima da bude u prvom redu država.

I privatni kapital je narodna svojina, i ima da bude pod zaštitom, ali i pod nadzorom države, te da i on posluži dobru naroda i zajednice.

Država ima da stvori svakom svom državljaninu mogućnost rada i zarade, te da svakog osigura za slučaj bolesti, starosti i iznemoglosti.

Sloboda ličnosti, lične inicijative i lične imovine ima biti svakom državljaninu obezbeđena zakonom; samo ta sloboda ne sme biti zloupotrebljavana i iskorišćavana ni na štetu drugog čoveka ni na štetu zajednice.

Sloboda misli, sloboda vere i sloboda štampe ima također biti obezbeđena, ali ne sme biti zloupotrebljavana.

Crkva, kao organizacija, može biti u Srbiji priznata i pomagana samo ako je prema inostranstvu potpuno nezavisna i ako u Srbiji ima svog vrhovnog poglavara.

Na verskoj osnovi ne mogu se stvarati političke partije.

Štampa ima da služi narodu i državi, te podizanju javnog morala.

NARODNI PREPOROD

Da se postigne preuređenje države i njenog društvenog stanja, srpskom narodu je potreban opšti narodni preporod u svima njegovim redovima i na svim poljima narodnog života. Za taj preporod potrebno je pribrati i okupiti sve narodne snage, ne deleći srpski narod po klasama, jer se on deli samo po zanimanjima, koja valja sva da budu časna i po zajednicu korisna, te da sva rade u jednom istom smeru u punoj harmoniji, da se u svom radu dopunjuju i ispomažu. U prve redove valja da uđu intelektualci — prosvećeni sinovi srpskog naroda i njegova omladina, te da daju primere svoga pregalaštva, sa-mopregora, reda, rada i discipline, i da izgaraju na svojim dužnostima.

Nikšić, 30. juna 1941 god.¹⁰

NAS PUT¹¹

Vodi nas stopama kosovskih vitezova. Pošli smo da stvorimo Srbiju,

u kojoj će biti ujedinjeni svi Srbi i sve zemlje u kojima Srbi žive;

u kojoj će vladati zakon, red i društvena pravda;

da seljak bude domaćin, da ima dovoljno zemlje i živi boljim životom,

da radnik bude pravedno nagrađen za svoj rad i obezbeđen u starosti, bolesti i iznemoglosti;

da činovnik pretstavnik države u svome delokrugu bude materijalno obezbeđen i zaštićen, ali i odgovoran; u kojoj će kapital biti zakonom zaštićen, ali i kontrolisan, a glavni nosilac kapitala biti država;

u kojoj će biti priznate zasluge svima borcima za narodno oslobođenje kako u prošlim ratovima tako i u ovome, a njihovim porodicama omogućen život;

u kojoj će izdajnici i oni koji su svoje položaje u javnom životu zloupotrebili biti pravedno kažnjeni;

u kojoj će javnim životom da upravljaju oni koji su za to dostojni.

Eto, takvu Srbiju, kakvu su sanjala sva naša pokolenja, a za kakvu se bori srpski narod od Karađorđa pa do dana današnjega, u kojoj će se moći živeti dostojno čoveka, a za koju je vredno umreti, takvu Srbiju koja će s ponosom da vodi Jugoslaviju, pa i ceo Balkan, želimo da stvorimo ili da izginemo, kao što izginuše kosovski vitezovi.

To je put koji nam je pokazao naš mladi Kralj.¹² To je put kojim nas vodi naš Draža Vojvoda.13

Dodatak biblioteci Ravna Gora14

*************************************************************************************************

¹ Original (pisan na mašini, ćirilicom, umnožen na šapirografu) u Arhivu Vojnoistorijskog instituta, fond Četnička arhiva (dalje: Arhiv VII, Ča), k. 144, reg. br. 4/1 (CG-P-5b). Između zagrada je naznačeno kako je dokumenat ranije bio evidentiran; za svaki dokumenat — koji ima takvu, raniju, registraciju — davaće se i taj podatak.

² Dokumenat se nalazi u omotu na kome piše: Dr St.[evan] M.folje-vić] »HOMOGENA SRBIJA«.

Dr Stevan Moljević (1883, Rudo), advokat u Banjaluci, član Samostalne demokratske stranke Svetozara Pribićevića, osnivač Francuskog i Engleskog kluba i predsednik Srpskog kulturnog kluba u tom mestu. Desetog aprila 1941. pobegao u Crnu Goru. Član je četničkog Centralnog nacionalnog komiteta (dalje: CNK) od avgusta 1941. do kraja januara 1944 (Arhiv VII, Ca, k. 3, reg. br. 27/1). Od tada do juna 1944. jedan je od potpredisednika CNK, od juna 1944. do početka maja 1945. sekretar (predsednik) Izvršnog odbora CNK. Po dolasku u Štab četničke Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini (dalje: VK JVUO) početkom maja 1942, uključen u tzv. civilni (politički) deo VK JVUO, u kome su se već nalazili Dragiša Vasić (potpredsednik Srpskog kulturnog kluba u Beogradu) i dr Mladen Žujović (član Republikanske stranke). Po povratku VK JVUO iz Crne Gore u Srbiju (početkom leta 1943) preuzima ulogu političkog rukovodioca četničkog pokreta Draže Mihailovića (dalje: četnički pokret DM) i savetnika Draže Mihailovića po političkim pitanjima (do tada je to bio Dragiša Vasić). Sa Dražom Mihailovićem orga-nizuje (krajem januara 1944) četnički kongres u s. Ba (Valjevo). Autor je više političkih dokumenata četničkog pokreta DM (»Deklaracija od 1. i 12. 1943«, »Poruka Hrvatima«, Poruka Muslimanima«, »Pred nama je jedan put« i dr.). U VK JVUO ostao sve do razbijanja četničkih jedinica od strane NOVJ (kraj aprila 1945). Vlastima DFJ predao se 3. septembra 1945. Osuđen je na 20 godina robije i posle (pomilovan (Arhiv VII, Ča, k. 260, reg. br. 26-2/1 i 34-2/1).

³ Genocid koji su vršile ustaške jedinice NDH u toku II svetskog rata, čiji je cilj bio potpuno fizičko uništenje srpskog stanovništva na teritoriji NDH, četnički pokret DM pripisuje Hrvatima i Muslimanima u celini. Otuda i identifikacija Hrvata i Muslimana sa ustaškim jedinicama u svim dokumentima četničkog pokreta kada je reč o ustaškim zločinima.

⁴ Reč je o sadašnjoj teritoriji SR Makedonije. Negiranje postojanja makedonske nacionalnosti nastavak je politike vladajućih krugova Kraljevine Jugoslavije koji su Makedoniju smatrali delom Srbije i nazivali je Južnom Srbijom.

⁵ Pre sporazuma Cvetković—Maček, Kraljevina Jugoslavija je administrativno bila podeljena na devet banovina: Dravsku, Savsku, vrbasku, Primorsku, Zetsku, Drinsku, Dunavsku, Moravsku i Vardarsku. Zetska banovina je, uglavnom, obuhvatala današnju teritoriju SR Crne Gore.

⁶ Sada: Kardeljevo.

⁷ Treba: Livno (prema karM 1:100.000).

⁸ Akcionarsko društvo inostranog kapitala koje je eksploatisalo šumsko bogatstvo Bosne.

⁹ Naredna četiri stava su citirana u proglasu četničkog pokreta DM (avgust 1943), pod naslovom »Radnicima i službenicima širom otadžbine« (Arhiv VII, Ča, k. 2, reg. br. 22/3).

¹⁰ Time je završen tekst »Homogena Srbija«. Kao prilog dokumentu date je karta zamišljene posleratne Jugoslavije (vidi faksimil). Pored ove karte, postoje i druge na kojima su prikazane granice Jugoslavije posle II svetskog rata. Na njima je »Buduća Jugoslavija« prikazana tako da je ona povezana sa Čehoslovačkom koridorom koji razdvaja Mađarsku i Austriju, i da jedan deo Istre pripada »Velikoj Srbiji« (Arhiv VII, Ca, k. 7, reg. br. 36/2 i 38/2). Štampa NDH je 24. januara 1943. pisala o osnovama »Velike Srbije«. O tome je komandant četničkog Istaknutog dela Vrhovne komande (dalje: IDVK) telegramom obavestio Dražu Mihailovića istakavši da je istovremeno data i karta »koja se poklapa skoro sa onom gospodina Moljevića uz članak o homogenoj Srbiji« (Arhiv VII, Ča, k. 289, reg. br. 7/1).

¹¹ Tekst do kraja je dat uz pomenutu kartu

¹² Odnosi se na Petra II Karađorđevića (1923, Beograd — 1970, Den-ver, SAD) koga su pučisti 27. marta 1941. doveli na presto. U toku aprilskog rata, sa dvorom i porodicom emigrirao je u London i do završetka II svetskog rata uživao gostoprimstvo britanskog dvora i vlade. Od svih saveznika bio je priznat kao zvanični suveren Kraljevine Jugoslavije. U tom svojstvu prihvatio je četnički pokret DM kao oslonac za povratak u zemlju i uspostavljanje monarhije. Na Drugom zasedanju AVNOJ-a oduzeto mu je pravo povratka u zemlju zbog ugušivanja NOP-a. Umro je kao »građanin bez zanimanja« 1970. u Denveru, SAD.

¹³ Dragoljub (Mihaila) Mihailović Draža (27. III. 1893, Ivanjica — jul 1946, Beograd), generalštabni pukovnik vojske Kraljevine Jugoslavije. Učestvovao u balkanskim ratovima i u I svetskom ratu. Do II svetskog rata bio na službi u trupi, Kraljevoj gardi, vojni izaslanik u Sofiji i Pragu (1935—1937) i pred sam rat pomoćnik načelnika Deneralštaba Primorske armijske oblasti. U aprilskom ratu bio načelnik Operativnog odeljemja Štaba 2. armije. U momentu kapitulacije (17. aprila 1941) našao se u okolini Doboja odakle se, sa oko 30 ljudi (oficira, podoficira, žandarma i nešto vojnika), prebacio (11. maja) na Ravnu goru (severozapadne padine pl. Suvobora). Tu je formirao štab pod nazivom Komanda četničkih odreda jugoslovenske vojske sa ciljem da or-ganizuje vojne snage koje će, u momentu savezničke invazije na Balkan stupiti u dejstvo radi uspostavljanja monarhije. Sa izbegličkom kraljevskom vladom povezao se krajem septembra 1941, i ona ga prihvata kao svog legitimnog predstavnika u zemlji. U izbegličkoj vladi dr Slobodana Jovanovića imenovan je (11. januara 1942) za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva i na tom položaju ostao do 28. avgusta 1944. Ukazima kralja Petra II unapređen je u čin brigadnog (7. decembra 1941), divizijskog (19. januara 1942) i armijskog generala (17. juna 1942). Desetog juna 1942. njegov štab je pretvoren u Komandu JVUO a on imenovan za načelnika štaba. Proklamovani ustanak u tzv. »datom momentu« nikada nije ostvario. Sve vreme II svetskog rata, u saradnji sa okupatorima i kvislinzima, vodio je borbu samo protiv NOP-a koji je organi-zovala KPJ. Posle rata se kao odmetnik skrivao u istočnoj Bosni. Početkom marta 1946. pao je u ruke organa bezbednosti FNRJ. Kao izdajnika i ratnog zločinca, Vrhovno veće Vrhovnog suda FNRJ osudilo ga je na smrt streljanjem; streljan je jula 1946.

¹⁴ Dopisano na poleđini lista na kome je data karta »Velike Srbije«.